Trybunał Konstytucyjny uznał uprawnienie RODK do opiniowania w sprawach rodzinnych za niekostytucyjne.

W dniu 31.12.2015 r., wejdzie w życie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niekonstytucyjność § 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.08.2001 r. w sprawie organizacji i zakresu działania rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych (Dz. U. Nr 97, poz. 1063) w zakresie, w jakim dotyczy wydawania przez rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne opinii w sprawach innych niż sprawy nieletnich. Trybunał uznał, że przepis ten jest niezgodny z art. 84 § 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r. poz. 382), a przez to z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich wynika bowiem, że RODK wydają opinie w sprawach zapobiegania i zwalczania demoralizacji, postępowań poprawczych i postępowań karnych wykonawczych wobec nieletnich i młodocianych. Działalność ośrodków, która nie dotyczy demoralizacji nieletnich oraz postępowań poprawczych i wykonawczych nie ma zatem zdaniem TK podstawy prawnej. Uprawnienia rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych w postępowaniach sądowych opinii w sprawach m.in. o rozwód, władzę rodzicielską czy ustalenie kontaktów z dzieckiem zostały zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego w 2013 r. przez Prokuratora Generalnego. Stwierdzenie niekonstytucyjności w/w przepisu nie będzie jednak dawało podstaw do wznawiania postępowań w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, w których sądy zasięgały opinii RODK.

Nadto, od 1.01.2016 r. ma zacząć obowiązywać ustawa, zgodnie z którą w miejsce rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych powstaną opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów (ustawa z dnia 05.08.2015 r. o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów Dz. U. 2015 r., poz. 1418). Przepisy tej ustawy będą stanowiły podstawę do opiniowania zarówno w sprawach nieletnich, jak i rodzinnych. Zadaniem nowych opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów będzie sporządzanie - na zlecenie sądu lub prokuratora - opinii w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich, na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich. Zespoły będą również prowadziły mediacje, przeprowadzały wywiady środowiskowe w sprawach nieletnich oraz prowadziły poradnictwo specjalistyczne dla małoletnich, nieletnich i ich rodzin. W skład zespołów mają wchodzić specjaliści w zakresie psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży. Specjaliści mają być niezależni w wykonywaniu swoich czynności i prezesi sądów okręgowych nie będą mogli wydawać im poleceń w tym zakresie. Równocześnie będą zobowiązani wykonywać czynności z najwyższą starannością, bezstronnie i terminowo, dochowując tajemnicy i podnosząc kwalifikacje.

Nadzór nad działalnością zespołów w zakresie przestrzegania standardów metodologii opiniowania i procedury badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich, a także terminowości sporządzania opinii oraz wykonywania innych czynności określonych w ustawie będzie sprawował Minister Sprawiedliwości, który nie może jednak wkraczać w sferę, w której specjaliści są niezależni.